Op ontdekking langs de Warmoesberg en Stormstraat

Aan de voet van de majestueuze St-Michiels en St-Goedelekathedraal loopt de Stormstraat steil naar beneden, om dan over te gaan in de Warmoesberg. Geen betere plek om mijn ontdekkingstocht door de Brusselse geschiedenis te beginnen dan hier, in deze vertrouwde straten waar de gebouwen van de Odisee Hogeschool en KU Leuven het uitzicht domineren, en waar ik dit jaar les volg. Maar hoe zag het er hier vroeger eigenlijk uit? Hoog tijd om te achterhalen welke geschiedenis achter de gevels en onder de straatstenen schuilt.

Campus van Odisee en KU Leuven, met links het 'T Serclaesgebouw in de Warmoesberg en rechts het Hermesgebouw in de Stormstraat

Moes van moestuin

Duizend jaar geleden, aan de oever van de Zenne, ontstond een kleine nederzetting die langzaam uitgroeide tot een echte middeleeuwse stad. Brussel werd gebouwd op zeven heuvels, waarvan de Warmoesberg er een is. Aan het begin van de 12e eeuw liet de stad een eerste omwalling bouwen, met zeven stadspoorten. Op de kruising van de Warmoesberg en de Wolvengracht stond een van die stadspoorten: de Warmoesbroekpoort. Al minstens 900 jaar reppen er zich dus al Brusselaars langs de Stormstraat en de Warmoesberg. Omdat de stad bleef groeien, tot buiten de stadsmuren, verloor de stadspoort zijn nut en werd ze in 1568 afgebroken.

Achter de Warmoesbroekpoort lag in de middeleeuwen het Warmoesbroek, een vochtig gebied dat tot aan de poorten van Vilvoorde liep. Deze voorstad stond bekend om haar talrijke groentetuinen, die tot in de 17e eeuw de wijk opfleurden. Naar die welig tierende moestuinen zijn het ‘broek’ (wat vochtig gebied betekent) en de ‘berg’ hier genoemd, vandaar het ‘Warmoesbroek’ en de ‘Warmoesberg’. Tussen de hoogbouw, het asfalt en de drukte van vandaag, is het moeilijk te geloven dat de boeren hier vroeger door de stadspoort reden om de stedelingen van groenten en fruit te voorzien.

De snelle dood

Vandaag is de bekendste plek aan de Warmoesberg het sfeervolle café ‘À la Mort Subite’. Als je dit hoge neogotische pand binnenstapt, waan je je terug in de belle époque. Het interieur is in meer dan honderd jaar tijd nog niet veranderd: je kan er nog altijd van een drankje genieten in een authentiek art-nouveau-decor, ontworpen door Paul Hamesse. De fabelachtige setting maakt dat het hier (in normale tijden dan) altijd gezellig druk is.

Sinds 1927 is ‘À la Mort Subite’ een vaste waarde in de Warmoesberg, na een verhuis vanuit de nabijgelegen Bergstraat. De naam van het café komt van een dobbelspel dat de klanten graag speelden: pietjesbak. De verliezer van dat spel wordt ook wel “de dode” genoemd. Veel klanten van de zaak, die toen nog ‘La Cour Royale’ heette, werkten in de Nationale Bank of hadden er zaken. Toen het tijd werd om terug naar de bank te gaan, rondden de cafégangers het spel af in één finale worp. De verliezer stierf zo een “snelle dood” (mort subite). Omdat de uitdrukking “la mort subite” geweldig populair werd onder de tooghangers, veranderde de eigenaar de naam van zijn café. De eigen geuzenbieren van het café dragen ook deze naam.

'À la Mort Subite' in 1980 en vandaag (bron: erfgoed.brussels) - art-deco-interieur (bron: www.alamortsubite.com)

Tegenover het etablissement, waar nu het ’T Serclaesgebouw staat, bevond zich decennialang het redactiegebouw van La Libre Belgique. Tot in de jaren ’80 trof je dan ook vaak journalisten van de krant aan in ‘À La Mort Subite’. Voor hen was het café simpelweg een luidruchtiger verlengde van de redactie, waar ze hun stukken schreven, discussieerden en na het werk nog eentje bleven drinken.

Heden verdringt verleden

Het gebouw waar de journalisten van La Libre Belgique jarenlang duchtig aan hun krant schreven, werd in 1985 met de grond gelijk gemaakt om plaats te maken voor het T'Serclaesgebouw, een nieuw complex van de Kredietbank (nu deel van KBC na een fusie in 1998). Tegenwoordig is het een universiteitsgebouw, dat ik vooral ken als de plaats waar ik tussen de lessen door mijn boterhammetjes kan opeten of kan gaan studeren in de bibliotheek. Het grote complex draagt de naam van een bekende Brusselse volksheld: Everard T'Serclaes. Hier kan je lezen waarom deze middeleeuwer nog altijd in het collectieve geheugen van Brussel verankerd zit.

Bij de sloopwerken voor het ’T Serclaesgebouw werd de elegante gevel op de hoek gespaard. Vanaf 1864 deden de Brusselaars hier hun boodschappen in de ‘Foire de Leipzig’. Daarna huisde hier een Franse bank, tot aan de plannen van de Kredietbank. De statige gevel met haar zachte natuursteen en sierelementen komt helaas niet meer tot haar recht naast de strakke, koude structuren van het modernere gebouw. Het heden lijkt het verleden wel te willen verdringen…

De oudste getuige van de geschiedenis in de Warmoesberg valt nauwelijks op. Op nummer 11 staat een mooi opgeknapte, zeer smalle gevel uit 1769. Deze façade in Louis XV-stijl is niet breder dan de deur. Boven die deur stond vroeger een Madonnabeeld, maar dat heeft bij de restauratie plaats moeten maken voor een raam. De deur geeft uit op een lange gang waarlangs je een achterbouw bereikt, waar vroeger een restaurant, café-chantant en uiteindelijk zelfs een pralineatelier huisden. Vanaf 1977 stond de gevel te vervallen, maar nu straalt ze weer trots een heel klein stukje verleden uit.

Enorme goudschat

Ook de Stormstraat herbergt een schat aan geschiedenis. En dat bedoel ik eigenlijk letterlijk. In 1908 stoten arbeiders bij afbraakwerken op een schat van bijna 150 000 munten uit de 13e eeuw, waaronder een heleboel Engelse pennies. Het gaat om de grootste middeleeuwse schat ooit gevonden! Waarom de middeleeuwse eigenaars deze schat verborgen hebben, blijft een mysterie. Zo bestaat er een luisterrijke legende dat het geld van gravin Eleanora van Leicester zou zijn geweest. In 1238 trouwde zij in het geheim met haar grote liefde Simon van Montfort, graaf van Leicester. Die stond later aan het hoofd van een adellijke opstand tegen koning Henry III, de broer van Eleanora. Toen Simon in 1265 stierf in de strijd, vluchtte Eleanora naar Frankrijk. Tijdens haar vlucht zou ze een stuk van de schat van haar overleden man verborgen hebben in Brussel.

Kort na de ontdekking werden de middeleeuwse munten in kleine loten geveild. Zo geraakte een groot stuk van de schat voor altijd verloren, want veel munten werden domweg omgesmolten. Een belangrijk stuk van de unieke schat bevindt zich vandaag in Engeland en de Koninklijke Bibliotheek van België bewaart ook nog een deel van de berg munten.

Klein façade Louis XV in 1980 en vandaag (bron: erfgoed.brussels) - Stormstraat met zicht op de kathedraal vroeger (bron: Museum van de Nationale Bank) en nu

Vandaag ziet de Stormstraat er helemaal anders uit dan 50 jaar geleden. Tot in de jaren ’70 was dit een smal, steil straatje met een hemels zicht op de kathedraal. Piet Van Nieuwenhuysen, die een gids voor Oud Brussel schreef, getuigt dat de kathedraal toen leek op “een hemels verlicht schip boven de zwarte en donkere huizen van deze enge straat.” Nu staat het ranke kerkgebouw nog altijd in de hoogte te pronken, maar de straat is onherkenbaar veranderd. In 1976 liet het stadsbestuur de noordkant van de straat volledig slopen. Daar verrijst nu het enorme Hermesgebouw met zijn grasgroene ramen, die met een beetje fantasie herinneren aan de groene moestuinen van vroeger.